Dạ Khúc: Năm Câu Chuyện Về Âm Nhạc Và Đêm Buông

Quán trở nên tĩnh lặng hơn, rồi Geoff trở về, nên tôi đi lên tầng, bụng nghĩ mình đã làm quá phần mình hôm nay. Lên tới phòng, tôi ngồi lên bệ cửa sổ với cây đàn và chìm đắm một hồi vào một bài hát đang viết dở. Nhưng rồi – và hình như chưa được mấy chốc – tôi đã nghe bữa trà vào giờ cao điểm dưới nhà. Nếu quán trở nên cuồng loạn, mà gần như ngày nào cũng thế, Maggie thể nào cũng gọi tôi xuống – mà thế thì thật bất công, vì hôm nay tôi đã làm đến vậy rồi. Thế nên tôi quyết định khôn ngoan nhất là chuồn ra khu đồi và tiếp tục làm việc ở đó.

Tôi ra khỏi cửa sau mà không gặp ai, và lập tức thấy thoải mái được ra nơi thoáng đãng. Trời cũng khá ấm, nhất là khi đeo bao đàn trên lưng, và tôi mừng vì có gió nhẹ.

Tôi định bụng tới một chỗ vừa phát hiện được tuần trước. Muốn đến đó phải trèo lên một đường mòn dốc đằng sau nhà, rồi đi thêm vài phút trên chặng thoai thoải hơn đến khi tới một cái ghế dài. Vị trí này được tôi chủ tâm chọn, không chỉ vì khung cảnh mê hồn trước mắt mà còn vì nó không phải ở một giao điểm các nhánh rẽ, nơi anh thường gặp ai đó cùng một bầy trẻ con mệt lử loạng choạng đến ngồi cạnh mình. Mặt khác nó cũng không lìa hẳn khỏi thế giới mà lúc lúc sẽ có một người đi qua, chào anh theo cách riêng của họ, có khi còn buông một câu về cây đàn nữa, mà không cần chậm bước. Tôi không phiền vì chuyện này. Như thế cũng như có khán giả mà lại cũng không có ai, và đem lại cho trí tưởng tượng chút khuyến khích tôi cần.

Tôi ngồi trên ghế được khoảng nửa giờ thì để ý thấy mấy người đi dạo, sau khi đi qua với câu chào vắn tắt thường lệ, giờ đã dừng cách tôi vài bước và đang quan sát tôi. Điều này làm tôi khá bực mình, nên tôi nói, hơi có ý mỉa mai:

“Không sao đâu. Không cần phải bỏ tiền cho tôi đâu.”

Đáp lại là tiếng cười ha hả quen thuộc, tôi ngẩng lên thì thấy đôi Đức đang bước lại băng ghế.

Ý nghĩ thoáng qua đầu tôi là họ đã tới chỗ Mụ Fraser, nhận ra tôi chơi khăm họ, và giờ quay lại để tính sổ. Nhưng rồi tôi thấy không chỉ ông chồng, mà cả bà vợ nữa, đang tươi cười thích thú. Họ bước lại đến khi đứng trước mặt tôi, và bởi lúc này mặt trời đang lặn xuống, trong một phút họ chỉ còn là hai cái bóng hắt lên trời chiều lồng lộng. Rồi họ nhích lại thêm và tôi thấy cả hai đều đang nhìn cây ghi ta – mà tôi vẫn đang chơi – với một vẻ vừa ngỡ ngàng vừa sung sướng, giống như người ta nhìn đứa bé con. Lạ lùng hơn nữa, người đàn bà đang nhịp chân theo tiếng nhạc. Tôi mất tập trung và dừng chơi.

“Kìa, chơi tiếp đi!” người vợ nói. “Bài anh đang chơi hay lắm.”

“Phải,” người chồng nói, “hay tuyệt vời! Chúng tôi nghe thấy từ đằng xa.” Ông ta giơ tay chỉ. “Chúng tôi đang ở đằng kia, trên đỉnh đồi, và tôi bảo Sonja, tôi nghe có tiếng nhạc.”

“Tiếng hát nữa,” người đàn bà nói. “Tôi bảo Tilo, nghe xem, có tiếng ai hát đâu đó. Và tôi nghe đúng, phải không? Anh vừa hát nữa, mới một lúc trước.”

Tôi vẫn chưa tin hẳn được rằng cái người đang mỉm cười đây cũng là cái kẻ đã hành hạ chúng tôi như thế lúc trưa, và tôi nhìn kỹ họ lần nữa, để xem nhỡ đâu lại là một cặp khác hoàn toàn. Nhưng họ vẫn mặc bộ đồ lúc trước, và dù kiểu tóc ABBA của ông chồng đã bớt chỉnh tề vì gió, tôi không thể nhầm được. Chưa kể ngay lúc đó ông ta đã bảo:

“Tôi nghĩ anh là người đã phục vụ chúng tôi bữa trưa ở nhà hàng xinh xắn ban nãy.”

Tôi nhận là phải. Rồi bà vợ nói:

“Bài anh vừa hát mới đây. Chúng tôi nghe thấy từ trên kia, ban đầu chỉ vọng trong gió. Tôi rất thích cách nó trầm xuống cuối mỗi câu.”

“Cám ơn bà,” tôi nói. “Đấy là một bài tôi đang viết dở. Vẫn chưa xong.”


“Anh tự viết lấy à? Thế thì anh phải có tài lắm! Xin anh hát lại lần nữa đi, như lúc vừa nãy.”

“Anh biết không,” ông chồng nói, “khi nào thu âm bài này, anh phải bảo người sản xuất làm sao để nó đúng như thế này. Như thế này đây!” Ông ta khoát tay ra sau chỉ toàn Herefordshire đang trải rộng trước mắt chúng tôi. “Anh phải bảo họ đây là tiếng động, là bối cảnh âm thanh anh cần. Rồi người nghe sẽ nghe được bài hát như chúng tôi đã nghe hôm nay, vọng qua trong gió trong lúc chúng tôi đi xuống dốc con đồi…”

“Nhưng phải rõ hơn một tí, tất nhiên,” người vợ nói. “Nếu không sẽ không nghe rõ được lời. Nhưng Tilo nói đúng. Phải có cảm giác đang ở ngoài trời. Cảm giác về gió, về tiếng vọng.”

Họ có vẻ sắp sửa hưng phấn quá mức, như vừa gặp phải một Elgar nữa giữa vùng đồi. Bất chấp những ngờ vực ban đầu, tôi không thể không cảm thấy trìu mến với họ.

“À,” tôi nói, “vì tôi viết gần hết bài hát ở trên này nên cũng không lạ là nó có màu sắc nơi đây.”

“Đúng, đúng,” cả hai cùng nói và gật gật. Rồi người đàn bà nói: “Anh đừng ngại. Xin để chúng tôi nghe nhạc của anh. Nghe tuyệt vời lắm.”

“Được thôi,” tôi nói, tay gảy một khúc vu vơ. “Được thôi, tôi sẽ hát một bài, nếu ông bà thực sự muốn nghe. Không phải bài chưa viết xong đâu. Một bài khác. Nhưng này, tôi không thể hát được nếu hai người đứng ngay trước mặt tôi thế này.”

“Tất nhiên,” Tilo nói. “Chúng tôi vô ý quá. Sonja và tôi đã phải diễn trong quá nhiều cảnh huống kỳ quặc và khó khăn rồi, thành ra thiếu nhạy cảm với nhu cầu của những người chơi nhạc khác.”

Ông ta nhìn quanh và ngồi xuống một vệt cỏ lún phún bên vệ đường, quay lưng lại tôi nhìn ra vùng quê. Sonja gửi tôi một nụ cười khuyến khích, rồi ngồi xuống cạnh chồng. Ngay lập tức, ông chồng choàng tay qua vai bà, bà tựa vào ông, lúc ấy gần giống như tôi không còn ở đó nữa, mà họ đang có một giờ phút lãng mạn tình tứ ngắm hoàng hôn chốn đồng quê.

“Được rồi, bắt đầu,” tôi nói, và chơi bài hát tôi vẫn mở đầu mỗi buổi diễn thử. Tôi nhắm tới đường chân trời mà hát nhưng thỉnh thoảng lại liếc nhìn Tilo và Sonja. Dù không nhìn được mặt, song thấy họ vẫn ấp lấy nhau mà không tỏ ra sốt ruột, tôi hiểu họ tán thưởng những gì đang nghe. Khi tôi kết thúc, họ quay về phía tôi cười tươi rói và vỗ tay, tiếng vỗ tay vọng khắp khu đồi.

“Tuyệt trần!” Sonja nói. “Anh đúng là một tài năng!”

“Tuyệt diệu, tuyệt diệu,” Tilo thì nói.

Tôi cảm thấy hơi ngượng liền vờ cắm cúi thử mấy ngón đàn. Khi cuối cùng tôi cũng nhìn lên, họ vẫn đang ngồi trên mặt đất, nhưng đã chuyển tư thế để nhìn được tôi.

“Thế là ông bà cũng chơi nhạc?” tôi hỏi. “Ý tôi là, chơi chuyên nghiệp ấy?”

“Phải,” Tilo đáp, “tôi nghĩ anh có thể gọi chúng tôi là chuyên nghiệp. Sonja và tôi, chúng tôi là một bộ đôi. Nhà hàng, khách sạn. Đám cưới, đám tiệc. Khắp châu Âu, dù chúng tôi ưa nhất là làm việc ở Thụy Sĩ và Áo. Chúng tôi sinh sống bằng cách đo, nên phải, có thể nói là chuyên nghiệp.”


“Nhưng trên hết,” Sonja nói, “chúng tôi chơi vì chúng tôi tin vào âm nhạc. Tôi có thể thấy anh cũng như thế.”

“Nếu tôi thôi không tin vào âm nhạc nữa, tôi sẽ thôi chơi, thế thôi,” tôi nói. Rồi tôi thêm: “Tôi rất mong đến lúc được chơi chuyên nghiệp. Đấy phải là một cuộc sống thú vị.”

“Ồ phải, cuộc sống rất thú vị,” Tilo nói. “Chúng tôi rất may mắn được làm công việc này.”

“Thế này,” tôi nói, có lẽ hơi đột ngột. “Ông bà có đến nhà khách tôi đã nói không?”

“Chúng tôi bất lịch sự quá!” Tilo kêu lên. “Chúng tôi quá mê mải với tiếng nhạc của anh đến nỗi quên bẵng phải cảm ơn anh. Có, chúng tôi có đến và nơi ấy quả là hết sức chuẩn. May là vẫn còn chỗ.”

“Đấy đúng là nơi chúng tôi cần,” Sonja nói. “Cám ơn anh.”

Tôi lại vờ cắm cúi vào điệu nhạc. Rồi tôi nói, cố gắng thờ ơ hết sức: “Nghĩ lại thì, tôi còn biết một khách sạn nữa. Tôi nghĩ ở đó tốt hơn Trú quán Malvern. Tôi nghĩ ông bà nên đổi.”

“Ôi, chúng tôi đã thu xếp xong rồi,” Tilo nói. “Chúng tôi đã tháo đồ đạc, và thêm nữa, đấy đúng là nơi chúng tôi cần.”

“Phải, nhưng… Ôi, vấn đề là, ban nãy, khi ông bà hỏi tôi khách sạn, tôi không biết ông bà chơi nhạc. Tôi nghĩ ông bà chắc làm nhà băng hay gì đó.”

Cả hai phá lên cười, như tôi vừa nói đùa rất có duyên. Rồi Tilo bảo:

“Không, không, chúng tôi không làm nhà băng. Dù có nhiều lúc chúng tôi ước gì được như thế!”

“Tôi muốn nói là,” tôi bảo, “có những khách sạn phù hợp hơn cho giới nghệ sĩ, ông bà hiểu không. Rất khó trả lời khi người lạ nhờ giới thiệu khách sạn, nếu như tôi chưa hiểu họ là người thế nào.”

“Anh thật tốt bụng mới lo lắng thế,” Tilo nói. “Nhưng xin anh, không cần phải lo thêm nữa. Khách sạn ấy rất ổn. Thêm nữa, con người ta cũng không khác nhau nhiều lắm. Nhà băng hay nhạc sĩ, chúng ta rốt cuộc đều muốn những thứ giống nhau trong đời.”

“Anh biết không, em nghĩ không hẳn thế đâu,” Sonja nói. “Anh bạn trẻ đây, anh thấy anh ấy không muốn làm việc ở nhà băng. Anh ấy có những giấc mơ khác.”


“Có lẽ em nói đúng, Sonja ạ. Dù sao thì với chúng tôi nhà khách ấy là được rồi.”

Tôi cúi người trên dây đàn, dạo thử một câu nhạc ngắn nữa cho mình, và trong vài giây không ai nói gì. Rồi tôi hỏi: “Thế hai người chơi loại nhạc gì?”

Tilo nhún vai. “Sonja và tôi chơi vài loại nhạc cụ khác nhau. Cả hai đều chơi được dương cầm. Tôi khá thích clarinet. Sonja chơi vĩ cầm rất tốt, và cũng là một ca sĩ tuyệt vời. Tôi nghĩ chúng tôi thích nhất là chơi dân ca Thụy Sĩ, nhưng theo lối đương đại. Đôi khi cả cái lối anh có thể gọi là cách tân nữa. Chúng tôi lấy cảm hứng từ những nhạc sĩ lớn đã chọn con đường tương tự. Janáček, chẳng hạn. Vaughan Williams của các anh nữa.”

“Nhưng loại nhạc ấy,” Sonja nói, “giờ chúng tôi không chơi nhiều lắm nữa.”

Họ nhìn nhau với thái độ mà tôi nghĩ là có chút căng thẳng. Rồi nụ cười quen thuộc trở lại trên môi Tilo.

“Ừ, như Sonja vừa nói, trong đời thực này, phần lớn thời gian chúng tôi phải chơi những gì khán giả hẳn sẽ ưa thích nhất. Thế nên chúng tôi chơi nhiều bài kinh điển. Beatles, hay Carpenters. Một vài bài mới hơn. Như thế đảm bảo thỏa mãn yêu cầu.”

“ABBA thì sao?” tôi hỏi bất chợt, rồi lập tức hối hận. Nhưng Tilo không có vẻ để ý có sự chế nhạo.

“Có, tất nhiên, chúng tôi có chơi ABBA. ‘Dancing queen’. Bài đó luôn được hoan nghênh. Thực ra thì ‘Dancing queen’ là bải tôi có hát tí chút, một ít phần đệm. Sonja sẽ bảo anh tôi có một giọng hát kinh khủng. Thế nên chúng tôi phải chắc chắn chỉ chơi bài này khi các khách hàng đang dở bữa ăn, để họ không có cơ hội bỏ trốn!”

Ông lại cười ha hả, và Sonja cười theo, dù không ồn ào bằng. Một tay mô tô, trong bộ áo đen trông như áo thợ lặn, phóng vù qua chúng tôi, và một lúc sau đó chúng tôi cùng nhìn cái hình dáng vặn vẹo đi xa dần.

“Tôi có đến Thụy Sĩ một lần,” cuối cùng tôi nói. “Hè năm ngoái hay năm kia gì đó. Interlaken. Tôi ngủ đêm ở nhà nghỉ thanh niên.”

“À phải, Interlaken. Một thị trấn đẹp. Có nhiều người Thụy Sĩ không ưa nó. Họ bảo đấy là nơi chỉ dành cho du khách. Nhưng Sonja và tôi luôn thích chơi ở đó. Thực tình, chơi nhạc ở Interlaken trong một chiều hè, cho những người khách vui tươi từ khắp nơi trên thế giới, là một điều hết sức tuyệt vời. Tôi hy vọng anh đã có một kỳ nghỉ thú vị.”

“Có, tôi thích lắm.”

“Có một nhà hàng ở Interlaken hè nào chúng tôi cũng chơi vài tối. Tới lượt chúng tôi, chúng tôi chọn chỗ ngay dưới vòm mái nhà hàng, để quay mặt về phía thực khách, và tất nhiên bàn ăn đều dọn ngoài trời trong những đêm như thế. Và khi biểu diễn, chúng tôi có thể nhìn trọn các du khách đang vừa ăn vừa trò chuyện dưới trời sao. Đằng sau họ, chúng tôi nhìn thấy đồng cỏ rộng, ban ngày làm bãi đậu cho câu lạc bộ dù lượn, nhưng đến tối thì sáng bừng lên dưới ánh đèn đại lộ Höheweg. Và nếu anh có thể phóng tầm mắt xa thêm nữa thì có dãy Alps nhìn xuống cánh đồng. Đường viền ngọn Eiger, ngọn Mönch, ngọn Jungfrau. Và bầu không ấm áp tràn đầy tiếng nhạc do chính chúng tôi chơi. Mỗi khi ở đó, tôi luôn cảm thấy đây là một đặc ân. Tôi nghĩ, phải, thật may mắn được làm công việc này.”

“Cái nhà hàng ấy,” Sonja nói. “Năm ngoái, gã quản lý bắt chúng tôi mặc đủ bộ lễ phục khi chơi nhạc, dù trời nóng kinh khủng. Mặc như thế rất khó chịu, và chúng tôi bảo, có khác gì đâu, sao lại phải mặc gi lê lùng bùng và đeo khăn đội mũ làm gì? Chỉ cần mặc sơ mi thôi, chúng tôi rất gọn gàng mà vẫn rất Thụy Sĩ. Nhưng tay quản lý nhà hàng bảo, chúng tôi không mặc đủ bộ thì không chơi. Chọn đi, hắn ta nói, rồi bỏ đi, thế đấy.”

“Nhưng mà Sonja, nghề nào chẳng thế. Ở đâu chẳng có đồng phục, chẳng có thứ ông chủ bắt mình phải mặc. Ngay cả ở nhà băng cũng có cơ mà! Và với chúng ta, ít nhất cũng có thứ chúng ta tin. Văn hóa Thụy Sĩ. Truyền thống Thụy Sĩ.”

Lần này nữa một điều gì đó khó xử lại lẩn quất giữa họ, nhưng chỉ một hoặc hai giây, và rồi cả hai cùng mỉm cười khi quay lại nhìn cây đàn của tôi. Tôi nghĩ mình cần nói gì đó, nên bảo:

“Chắc là tôi sẽ thích như thế lắm. Được chơi ở nhiều nước khác nhau. Như thế sẽ khiến mình tinh tường, thực sự để tâm đến người nghe.”

“Phải,” Tilo nói, “thật tốt là chúng tôi được chơi cho đủ loại người. Và không chỉ ở châu Âu. Nói chung là chúng tôi cũng quen biết thêm bao nhiêu thành phố.”


“Düsseldorf, chẳng hạn,” Sonja nói. Lúc này giọng bà có lẫn vẻ khác – đanh hơn – và tôi có thể nhận ra con người mình đã gặp ở quán lúc nãy. Tilo thì không có vẻ để ý mà bảo tôi, với vẻ thoải mái:

“Düsseldorf là nơi con trai chúng tôi đang sống. Nó cũng bằng tuổi anh. Có thể hơn một chút.”

“Hồi đầu năm nay, chúng tôi đến Düsseldorf,” Sonja nói. “Chúng tôi có lịch chơi ở đó. Không phải như mọi khi, đây là cơ hội để chơi nhạc thực sự. Thế nên chúng tôi gọi nó, con trai chúng tôi, đứa con duy nhất, chúng tôi gọi điện báo đang đến thành phố nó sống. Nó không nhấc máy, nên chúng tôi để lại lời nhắn. Hết lời nhắn này đến lời nhắn khác. Không thấy trả lời. Chúng tôi đến Düsseldorf, chúng tôi để lại thêm nhiều lời nhắn nữa. Chúng tôi bảo, bố mẹ đây, bố mẹ ở thành phố của con rồi. Vẫn không thấy gì. Tilo nói đừng lo, có thể nó sẽ tới đêm ấy, đến nghe buổi diễn. Nhưng nó không đến. Chúng tôi chơi, rồi chúng tôi đến một thành phố khác, đến chương trình tiếp theo trong lịch.”

Tilo cười khúc khích. “Tôi nghĩ có lẽ Peter đã nghe chán nhạc của chúng tôi suốt khi lớn lên rồi! Tội nghiệp thằng bé, anh thấy đấy, nó phải nghe chúng tôi tập dượt, cả ngày lẫn đêm.”

“Tôi nghĩ có lẽ như thế cũng khó,” tôi nói. “Vừa con cái vừa âm nhạc.”

“Chúng tôi chỉ có mình nó thôi,” Tilo nói, “nên cũng không khó quá. Tất nhiên chúng tôi cũng may. Khi phải đi diễn mà không thể đưa nó theo, ông bà nó lúc nào cũng sẵn sàng giúp. Và khi Peter lớn hơn, chúng tôi có điều kiện gửi nó vào một trường nội trú tốt. Lần này nữa, ông bà nó lại ra tay. Nếu không thì chúng tôi cũng không trả được từng ấy học phí. Thế nên chúng tôi rất may.”

“Phải, chúng tôi rất may,” Sonja nói. “Ngoài chuyện Peter ghét trường học.”

Không khí vui vẻ lúc nãy rõ ràng là đang tan đi. Cố gắng cứu vớt tình hình, tôi nói nhanh: “Dù sao thì, có vẻ như ông bà đều rất thích công việc của mình.”

“Ồ phải, chúng tôi rất thích công việc của mình,” Tilo nói. “Đấy là điều quý nhất trên đời với chúng tôi. Tuy thế, chúng tôi cũng biết quý trọng một kỳ nghỉ. Anh biết không, đây là kỳ nghỉ tử tế đầu tiên của chúng tôi từ ba năm nay.”

Nghe thế tôi lại bắt đầu cảm thấy cực kỳ áy náy, và nghĩ đến chuyện thử thuyết phục họ đổi khách sạn thêm lần nữa, nhưng cũng thấy làm vậy sẽ ngớ ngẩn đến thế nào. Tôi chỉ có thể hy vọng Mụ Fraser đã bắt tay vào làm việc. Tôi đành bảo:

“Thế này, nếu ông bà thích, tôi sẽ chơi bài hát tôi đang viết dở lúc nãy. Bài này chưa xong, và bình thường tôi không làm thế đâu. Nhưng vì đằng nào ông bà cũng nghe một phần rồi, tôi có thể chơi cho ông bà nghe những gì tôi đã viết được.”

Nụ cười quay lại với Sonja. “Vâng,” bà nói, “xin anh cho chúng tôi nghe. Bài ấy có vẻ hay quá chừng.”

Trong lúc tôi chuẩn bị chơi, họ lại chuyển tư thế, để quay mặt nhìn xuống đồi như lúc nãy, quay lưng lại tôi. Nhưng lần này, thay vì ôm nau, họ ngồi trên cỏ thẳng đờ đến đáng kinh ngạc, cả hai đều đưa tay lên mắt che ánh nắng. Họ cứ như thế suốt trong lúc tôi chơi, ngồi yên như phỗng, và cộng thêm cái bóng dài đổ xuống sau lưng mỗi người, cả hai trông như sắp đặt song đôi ở triển lãm nghệ thuật. Tôi chơi bài hát chưa hoàn thành cho đến một đoạn dừng dở dang, và trong một lúc họ không cử động. Rồi cả hai cũng giãn ra, và họ vỗ tay, dù có lẽ không hẳn hào hứng như lúc nãy. Tilo đứng dậy, lúng búng vài câu khen ngợi, rồi giúp Sonja đứng lên. Chỉ đến khi nhìn thấy tư thế họ lúc ấy anh mới có thể nhận ra họ đúng là đã trọng tuổi rồi. Có lẽ chẳng qua là họ mệt. Biết đâu đấy, có thể họ đã đi bộ kha khá trước khi bắt gặp tôi. Dù sao nữa, tôi cũng tháy có vẻ họ tương đối khó khăn mới đứng dậy được.

“Anh đã đem lại cho chúng tôi một niềm vui lớn,” Tilo nói. “Bây giờ chúng tôi là du khách, và có người chơi cho chúng tôi nghe! Đúng là một thay đổi thú vị.”

“Tôi sẽ rất thích được nghe bài hát ấy khi nào anh xong,” Sonja nói, và có vẻ thực sự bà nghĩ thế. “Có thể một ngày tôi sẽ nghe thấy nó trên đài. Biết đâu được?”

“Phải,” Tilo nói, “và rồi Sonja với tôi sẽ chơi cover cho khách hàng nghe!” Tiếng cười ha hả của ông vọng khắp không trung. Rồi ông lịch thiệp cúi chào và nói: “Vậy là hôm nay chúng tôi mắc nợ anh ba lần. Bữa ăn tuyệt vời. Khách sạn tuyệt hảo mà anh giới thiệu. Và buổi biểu diễn tuyệt diệu giữa những ngọn đồi!”

Trong phút chia tay, tôi cồn cào muốn nói cho họ sự thực. Muốn thú nhận là tôi đã cố tình đẩy họ tới nhà khách tệ nhất trong vùng, và bảo họ nên rời đi trong khi còn kịp. Nhưng thái độ trìu mến khi họ bắt tay tôi khiến nói ra điều đó càng khó khăn hơn. Và rồi họ đã lên đường xuống chân đồi và tôi còn lại một mình trên ghế.