Những Người Khốn Khổ

Non nửa tiếng đồng hồ sau, Cosette hồng hào trở lại nhờ được sưởi ấm, cô ngủ trên giường của lão làm vườn.

Jean Valjean mặc lại chiếc rây đanh gột vào người và ngồi trước mặt lão Fauchelevent bấy giờ đã đặt lên bàn một miếng phô mát, bánh mì hẩm, một chai rượu và hai cái ly.

- Này lão Fauchelevent - Jean Valjean mở lời - tôi phải ở lại đây, trong nhà này.

- Không được đâu, ông Madeleine ạ.

Đàn ông không được vào đây.

Chỉ có tôi, cha tuyên úy, viên y sĩ.

Xin ông hãy hiểu cho tôi.

Trong tu viện này chỉ có những nữ tu thuộc dòng tu kín.

Suốt ngày các bà lo cầu nguyện.

Và rồi các bà có đám học sinh nội trú, đúng vậy, những cô bé tuổi từ bốn đến mười sáu mà họ lo việc giáo dục, và để ở lại trong nhà này.

Trước hết ông phải ra ngoài được.

- Ông bảo có những cô bé ở đây à? - Jean Valjean hỏi.

Và ông thầm nghĩ: Đây là cơ hội tốt để Cosette được học.

- Lão Fauchelevent, - ông tiếp lời, lớn giọng - lão có nghĩ rằng tôi sẽ là một người làm vườn thích đáng không.

Thời trẻ tôi đã từng làm việc với ruộng đồng, tôi đã từng tỉa cành cho cây.

Con bé Cosette của tôi sẽ trở thành học sinh nội trú trong tu viện.

Tôi sẽ gặp nó mỗi ngày.

Lão không tin rằng điều đó có thể được sao?

- Quả vậy! - Fauchelevent vừa nói vừa gãi đầu.

Tôi rất được mẹ bề trên thương.

Có thể bà sẽ bằng lòng nhận ông với tư cách phụ làm vườn.

Tôi sẽ nói với bà ông là em tôi.

Tôi có một người em đã chết tại châu Mỹ.

Đây là dịp cho cậu ấy sống lại.

Còn cô bé thì còn dễ nữa, nhưng với việc đó ông vẫn không ra khỏi chỗ này được.

Với tôi, ông từ trên trời rơi xuống, bởi tôi biết ông, nhưng với các nữ tu thì ông cần phải bước vào qua cánh cửa.

- Này! - Jean Valjean vừa nói vừa vểnh tai nghe - Tiếng chuông đó là gì?

- Đó là chuông báo tử.

Hôm nay một nữ tu đã chết.

Đó là điều giúp tôi được mẹ bề trên chấp thuận lời yêu cầu của tôi về "cậu em của tôi".

Đúng thực tôi giúp việc cho giáo hội...!Người nữ tu mới chết đã yêu cầu được chôn cất trong chỗ hát kinh của giáo đường.

Đó là điều bị cấm đoán.

Nhưng các bà muốn phớt lờ những quy định của cảnh sát.

Họ bảo rằng ước nguyện của sinh linh đáng được tôn trọng hơn luật pháp.

Thế là mẹ Thập tự giá sẽ an nghỉ nơi mẹ mong muốn.

Có điều là ban quản trị đã gửi đến một cái áo quan, sau cuộc viếng thăm của viên y sĩ khám người chết.

Cái áo quan đó, tôi phải đổ đất cho đầy để người ta không thấy nó rỗng và tôi sẽ đưa nó ra nghĩa địa Vaugirard.

Chính nhờ những công việc đó mà tôi nghĩ ông sẽ được chấp nhận như người phụ làm vườn tới đây.

Thế là tôi đã có cách đưa ông vào đây.

Nhưng làm sao đưa ông ra khỏi đây chứ? Cái khó là chỗ này.

Với cô bé thì không gì dễ hơn.


Tôi có cửa sau mở ra khoảng sân.

tôi gõ.

Người giữ cửa mở.

Tôi có cái gùi trên lưng (tôi thường mang rau đậu ra ngoài).

Cô bé thay chỗ rau đậu.

Cô chỉ cần lặng im.

Cô nằm dưới tấm vải bố.

Tôi sẽ để cô tại nhà một bà lão bán rau quả mà tôi quen biết tại đường Chemin-vert.

Bà ta điếc, và bà ta có một cái giường nhỏ.

Tôi sẽ hét trong lỗ tai bà ta là tôi dẫn tới bà ta một đứa cháu của tôi.

Bà ta sẽ giữ nó cho tới ngày hôm sau.

Sau đó cô bé sẽ trở về với ông.

Bởi tôi sẽ đưa ông trở về để nói chuyện với mẹ bề trên.

Phải thế mới được Nhưng còn ông, ông sẽ làm cách nào để ra ngoài?

- Lão Fauchelevent, - Jean Valjean ôn tồn nói - trong cái áo quan của ban quản trị ông sẽ không đổ đất vào, ông sẽ găm một người sống trong đó.

Đó là tôi.

- Ông à? - Fauchelevent kêu lên trong cơn bối rối.

- Đúng, chiều dài cái áo quan là bao nhiêu?

- Sáu piê.

- Được rồi.

Ai là người đóng đinh nó?

- Tôi.

- Ông có một mũi khoan chứ? Ông sẽ khoan vài cái lỗ nhỏ quanh miệng và ông sẽ đóng đinh mà không cần ép chặt tấm ván ở trên.

- Và nếu ông phải ho hay hắt hơi thì sao?

- Kẻ đào thoát thì không ho cũng không hắt hơi bao giờ.

Lão Fauchelevent, phải quyết định thôi: hoặc bị bắt nơi đây hoặc chấp nhận đi ra ngoài bằng xe đám tang.

- Thật ra,- Fauchelevent làu bàu - không còn cách nào khác.

- Điều độc nhất khiến tôi lo - Jean Valjean tiếp lời - là những gì sẽ xảy ra tại nghĩa địa đây?

- Đó lại là điều tôi không lo - Fauchelevent kêu lên.

Tôi chắc chắn sẽ kéo ông ra khỏi huyệt.

Người đào huyệt của thị xã, lão Mestienne, là một bợm say trong đám bạn tôi.

Chuyện này sẽ qua thôi, tôi sẽ nói cho ông rõ.

Người ta sẽ tới trước sương mù một chút, khoảng ba khắc đồng hồ trước giờ nghĩa địa đóng cửa.

Phu đám ma sẽ khiêng áo quan và đưa ông xuống huyệt.

Linh mục sẽ đọc kinh.

Sau đó còn lại một mình tôi với lão Mestienne.

Trong hai điều phải có một, hoặc lão sẽ say bí tỉ hoặc lão không say.

Tôi sẽ dẫn lão tới quán Bon Coing, tôi sẽ đổ rượu cho lão say nhè.

Chẳng lâu la gì đâu.

Tôi sẽ lấy cái thẻ của lão ta để trở vào nghĩa địa, bởi muốn đi qua khi cửa nẻo đã đóng người ta phải trình thẻ nếu không, phải nộp phạt.


Và tôi sẽ bới ông lên.

Jean Valjean đưa bàn tay ra cho Fauchelevent.

- Xong rồi - Ông nói - Mọi việc sẽ tốt đẹp.

- Miễn không có gì phiền hà - Fauchelevent nghĩ thầm.

Nếu chuyện này mà trở nên khủng khiếp...

Hôm sau, khi trời sụp tối, một đám tang với áo quan phủ một tấm ga trắng theo sau là một linh mục trong áo lễ trắng, một lễ sinh, hai phu đám ma và lão Fauchelevent, tới cửa nghĩa địa Vaugirard.

Tất cả diễn ra theo đúng ý đô của Jean Valjean.

Mẹ bề trên của tu viện chấp nhận giúp đỡ người làm vườn tận tụy.

- Sau việc chôn cất, ông sẽ dẫn người em và cháu ông tới tôi - bà nói với lão Fauchelevent.

Cosette được đưa tới bà bán rau quả mà không gặp trở ngại nào.

Và Fauchelevent đã đưa Jean Valjean trở về mà không ai trông thấy, trong một gian phòng ở phía dưới của giáo đường nơi đặt áo quan của nhà đòn.

Thi thể của mẹ Thập tự giá được đặt trong hầm mộ của tu viện.

Và giờ đây lão làm vườn đã thấy yên tâm vì trước mắt ông chỉ còn cái khó - cũng quá dễ - liên quan tới nghĩa địa.

Lão đưa mắt quanh quất tìm lão Mestienne.

Nhưng lão này chưa tới.

Bỗng đâu trong lúc đoàn xe sắp qua ngưỡng cửa nghĩa địa, một người có dáng dấp một tay thợ thuyền, cắp trong mình một cái cuốc đến đứng sau xe tang, bên cạnh Fauchelevent.

- Anh là ai? - Fauchelevent hỏi kẻ lạ mặt.

- Người đào huyệt.

Nếu người ta còn sống sót sau khi lãnh một viên đạn đại bác giữa ngực, hẳn người ta sẽ có bộ mặt của Fauchelevent bấy giờ.

- Nhưng người đào huyệt là lão Mestienne kia mà - lão ấp úng.

- Đúng, lão chết rồi.

Thế đấy, người tiền nhiệm của tôi mải đào huyệt chôn kẻ khác, tới ngày người ta đào huyệt cho mình thôi.

Sau Napoléon có Luois XVIII.

Sau Mestienne có Gribier.

Tôi tên là Gribier.

Fauchelevent bật cười.

Lão tái mặt.

- À? Lão Mestienne đã chết! Đó là một tay cừ có thể cùng anh nhắm nháp hết một vò đấy.

Nào, anh bạn, chốc nữa ta đi uống với nhau nhé, để tưởng nhớ lão Mestienne.

- Tôi chả uống bao giờ, Gribier đáp.

- Thế nhưng phải làm quen với nhau chứ - Fauchelevent ấp úng - Người ta không quen nhau nếu không cùng uống với nhau.

Kẻ nào cạn ly tức là cạn lòng mình đấy.

- Trước tiên là công việc.

- Mình thua rồi - Fauchelevent nhủ thầm.

Xe tang dừng lại nơi góc nghĩa địa dành cho các nữ tu.

Phu đào huyệt đang cho áo quan xuống, đầu xuống trước.

Fauchelevent lảo đảo, vị linh mục đọc kinh, những từ thuộc nghi lễ tôn giáo vang dội trong tai lão làm vườn như tiếng chuông cấp báo.

Lão không hiểu bằng cách nào những vai phụ của vở bi kịch bỗng biến đâu mất.

Ý thức, một ý thức ngây dại, hãi hùng trở lại với lão khi còn lại một mình lão với người đào huyệt của thành phố, lão thấy hắn đang cúi xuống và ấn sâu cái xẻng vào đống đất.


Bấy giờ lão kêu lên:

- Tôi trả tiền.

- Cái gì?

- Rượu.

Rượu Argenteuil.

Tại quán Bon Coing.

- Để sau đã, Gribier vừa nói vừa ném một xẻng đất lên áo quan.

Fauchelevent nhủ thầm, nhưng mà nếu uống, hắn có xỉn không đây?

- Này lão,- Gribier nói - bởi ông quyết cho bằng được thì tôi đồng ý.

Chúng ta sẽ uống.

Khi xong việc.

Trước thì không bao giờ.

Hắn lại ném một xẻng đất.

- Nhưng mà đi đi chứ - Fauchelevent nôn nóng kêu lên.

- Khi chúng ta lấp đất lên người chết đã - người đào huyệt vừa nói vừa ném một xẻng đất thứ ba.

Đúng vào lúc ấy, khi xúc đất, Gribier cong người xuống và túi áo vét hắn mở hé.

Cái nhìn cuống quít của Fauchelevent vô tình rơi vào trong cái túi đó và dừng lại đó.

Mặt trời vẫn chưa lặn khuất nơi chân trời, ánh sáng ban ngày hãy còn đủ để lão có thể nhận ra một vật màu trắng trong đáy túi hé mở đó.

Đó là tấm thẻ của người đào huyệt.

Fauchelevent nhanh tay chộp lấy và bỏ nó vào trong túi mình.

- Này,- ông nói trong lúc Gribier ném một xẻng đất thứ tư vào huyệt - Anh có thẻ không đấy? Mặt trời sắp lặn rồi.

Cửa song sắt của nghĩa địa sắp đóng.

Anh có biết nếu không có thẻ để ra ngoài thì bị phạt mười lăm quan không?

Gribier lục túi, hết túi này đến túi khác rồi lộn cả túi trong ở lưng quần.

Mặt hắn xanh như tàu lá.

- Chúa ơi!- hắn kêu lên.

Tôi không có thẻ.

Chắc tôi đã quên rồi.

Mười lăm frăng tiền phạt.

Ba đồng trăm xu!

- Đúng là lính mới!- Fauchelevent nói, lão như đang hồi sinh - Anh không phải tuyệt vọng? Có thể anh không phải nộp mười lăm frăng tiền phạt, người gác nghĩa địa không biết gì đâu.

Tôi đã già.

Tôi biết rõ những mánh lới cùng đường đi nước bước ở đây.

Tôi sẽ cho anh một lời khuyên của bè bạn.

Nghĩa địa sẽ đóng cửa trong năm phút nữa.

Anh không có thì giờ để lấp đầy cái huyệt.

Nó trũng đến khiếp đảm.

Anh hãy chạy bay về nhà, lấy thẻ và trở lại đây.

Người gác cửa sẽ mở cho anh.

Anh có thẻ thì không phải nộp gì cả.

Còn tôi trong khi chờ đợi, tôi sẽ giữ người chết được an toàn.

- Tôi nợ ông cả cuộc đời, lão tiền bối ạ - Gibrier nói rất đỗi biết ơn, và hắn co giò chạy.

Fauchelevent rùng mình.

Lão nhào xuống huyệt đúng hơn là bước xuống, và lão kêu lên giọng hoảng hốt.

- Ông Madeleine.

Không có tiếng trả lời.

Bằng một bàn tay run rẩy lão làm vườn làm bật nắp áo quan.


Khuôn mặt của Jean Valjean hiện ra trong buổi hoàng hôn, xanh xao, hai mắt nhắm nghiền.

Tóc Fauchelevent dựng ngược:

- Ông ấy chết rồi! - ông nói nhỏ giọng như thở - Tôi đã cứu ông ấy như thế này đây.

Trái đất này đã bóp nghẹt ông ấy.

Tôi nói đúng mà.

Ông ấy không muốn tin lôi.

Chết như thế này đây, một con người như ông ấy!

Thế là đâu còn Chúa thiện phúc nữa.

Ông Madeleine!

Ông Madeleine! Ông thị trưởng! Ông ấy không nghe tôi nói gì.

Bây giờ thì ông hãy ra khỏi chỗ này.

Lão bật khóc nức nở vừa vò đầu bứt tóc.

Bất chợt lão giật bắn mình: Jean Valjean mở mắt và nhìn lão.

- Tôi đang ngủ mà - Jean Valjean vừa nói vừa ngồi dậy.

- Cám ơn ông Madeleine - Fauchelevent kêu lên.

Và lão sụp quỳ xuống gối.

- Tôi lạnh quá - Jean Valjean nói.

Chúng ta hãy ra nhanh khỏi chỗ này.

Ba phút sau họ đã ra khỏi huyệt.

Cả hai người cùng chôn cái áo quan trống rỗng.

Rồi họ rời bước.

Đến cửa song sắt, Fauchelevent xuất trình cho người gác cửa thẻ của Gibrier và của lão.

Lão định bụng ngay vào buổi chiều sẽ báo cho người đào huyệt của thành phố biết rằng lão đã thấy cái thẻ của hắn dưới đất và người gác cửa giữ nó cho hắn.

- À! Ông Madeleine, - Fauchelevent vừa nói vừa xoa tay - ý kiến của ông tuyệt diệu.

Giờ đây thì chẳng còn gì trở ngại nữa.

Ngay vào buổi chiều, Jean Valjean và Cosette được chấp thuận ở trong tu viện.

Ngày hôm sau người ta trông thấy ở cuối khu vườn, dưới bóng cây, hai người đàn ông đang cắm cúi đào xới bên nhau.

Đó là một người em của lão Fauchelevent, các vị nữ tu bảo.

Jean Valjean đã được yên chỗ.

Từ nay ông đã trở nên chính thức.

Người ta gọi ông là Ultime Fauchelevent.

Nếu các vị nữ tu có vẻ gì đó như cái nhìn của Javert, các bà sẽ để ý thấy rằng mỗi lần phải mua hàng ở ngoài, luôn luôn người đi ra ngoài vẫn là người anh trong anh em Fauchelevent, người khập khiễng và không hề là người kia.

Nhưng họ không chú ý đến chuyện đó.

Vả chăng cũng may là Jean Valjean lúc nào cũng lặng lẽ, ít nói, bởi từ hơn một tháng nay Javert vẫn quan sát khu phố.

Trong tu viện, Jean Valjean giống như một hòn đảo vây bọc bởi những hố sâu.

Bốn bức tường của ông mai đây tượng trưng cho vũ trụ đối với ông.

Ở đây ông thấy bầu trời vừa đủ để tâm hồn được thanh thản, và thấy Cosette vừa đủ để được hạnh phúc.

Mỗi ngày vào giờ chơi, cô bé được phép ở bên ông trong một tiếng đồng hồ.

Bởi ông quá tốt nên cô một mực yêu kính ông.

Vào giờ đã định, cô chạy về phía căn lều của những người làm vườn và cô làm cho nó tràn ngập niềm vui.

Giờ chơi kết thúc, khi Cosette trở lại tu viện, Jean Valjean nhìn các cửa sổ lớp học của cô, và ban đêm, ông thức dậy nhìn các cửa sổ phòng ngủ của mình.

Tất cả những gì bao quanh Jean Valjean, khu vườn im ả đơm đầy bông, những đứa trẻ nói cười vui vẻ, những phụ nữ uy nghiêm và giản dị, tu viện im ắng, tất cả dần dần tỏa vào tâm hồn ông sự im lặng, sự giản dị, niềm vui, hương thơm.

Ông thường nghĩ đó là hai ngôi nhà của Thượng đế đã lần lượt thu nhận ông vào hai khoảng khắc nguy khốn của đời ông.

Trọn trái tim ông mềm đi trong tình cảm biết ơn và thân thương.

Nhiều năm cứ thế trôi qua.

Cosette lớn dần.