Ta Không Làm Thiếp

Qua đêm giao thừa, từ mùng một đến mùng năm Bùi Thận chỉ ở nhà đón tiếp cấp dưới tới chúc mừng năm mới liên tục không dứt.

Mùng bảy ăn củ cải, mùng tám cúng sao hội.

Mùng chín đến mười bốn tháng giêng vốn là thời gian để các gia đình mời gánh hát gánh múa về nhà diễn mừng xuân. Nhưng lần này Bùi Thận sợ nàng lại gặp những tiên sinh mù hát những khúc nhạc diễm tình, bán những thứ thuốc men linh tinh bậy bạ, cho nên không cho phép mời gánh tuồng về nhà, chỉ bảo nếu nàng thích thì mua một gánh hát hí nhỏ để nuôi riêng trong phủ.

Thẩm Lan mất sạch hứng thú, chỉ ngóng chờ đến ngày Nguyên Tiêu.

Mười lăm tháng giêng, Bùi Thận thay trung y mới màu trắng, mặc áo trực chuyết từ lụa Sơn Tây, khoác áo choàng xanh thêu hoa văn như ý bằng vàng, đeo dây eo móc hộp hương khắc li long bằng bạch ngọc, tay cầm quạt Kim Xuyên.

Thẩm Lan thì búi tóc kiểu thiêu tâm, giữa trán đính hoa mai, nghiêng nghiêng cắm một cây thoa phượng hoàng vàng khảm ngọc trai, thay áo đối khâm màu trắng, váy gấm dệt màu xanh ngọc lục bảo, mang ủng da dê, khoác áo choàng nhung đỏ thêu trăm bướm vờn hoa.

Lúc này trăng soi trên mái đình sắc trắng lành lạnh, có người mỹ nhân xuyên qua hành lang ngập mai đỏ, mang theo làn gió ấm lả lướt đến gần.

Bùi Thận trông mà ngây dại.

“Đi thôi.” Thẩm Lan nói.

Bùi Thận ngẩn người một lúc, bỗng dưng cảm thấy có phần hối hận: “Nàng hôm nay sao lại trang điểm thế?”

Thẩm Lan không hiểu ra sao: “Hiếm hoi mới ra ngoài một chuyến chứ sao.”

Bùi Thận khe khẽ thở dài: “Lát nữa ra ngoài nàng đeo mạn che mặt lại, được chứ?”

Thẩm Lan nhíu mày: “Mạn che vốn là để chắn gió cát. Hàng Châu này lấy đâu ra gió cát, ta đeo nó làm chi? Huống hồ lễ lộc đầu năm, bên trên dỡ lệnh cấm, cho phép cả phụ nữ chốn khuê phòng ra ngoài dạo chơi, vì sao ta phải đeo mạn che?”

Bùi Thận tự biết mình đuối lý, ngại ngùng nói: “Ngoài kia thế nào cũng có mấy tên ăn chơi rượu chè, để chúng nhìn trúng thì phiền thay.”

Thẩm Lan biết rõ Bùi Thận thế này chẳng qua là do nổi lòng ham mu.ốn chiếm hữu mà thôi, nàng mới không chiều ý y, lạnh lùng nói: “Chẳng lẽ ngài thấy ta lâu lâu mới vui vẻ một ngày, nhất định phải sinh sự với ta?”

Bùi Thận nghẹn họng, chỉ đành mặc Thẩm Lan cứ thế ra ngoài.

Hai người ra từ cửa nách nhỏ viện sau của nha môn Tuần phủ. Vừa ra khỏi cửa, đã thấy quán ăn, quán trọ, nhà ở hai bên đường đều dùng những cây gỗ dài để treo đèn lồng đủ màu, cao thấp chen nhau, tựa như mười dặm sao trời luân phiên nhấp nháy.

Dưới đèn ngựa xe như nước, áo quần như nêm. Tiếng người cười nói khắp nơi. Dù là thiếu nữ khuê phòng, hay là bà lão ven đường, học sinh sĩ tử, nông dân khuân vác, ai ai cũng nắm tay nhau ngắm đèn treo.


Dưới những quán xá hai bên đường, những người bán hàng rong và người đi đường đang hò hét, ồn ào dưới ánh đèn rực rỡ.

“Đèn quả bóng đây! Đèn quả bóng đây! Đèn quả bóng dây tơ vàng đây!

“Đây là bướm đội đầu bằng giấy vàng đen, mới công tử đến xem.”

“Ngọc mận, liễu tuyết, lá bồ đề——”

Thẩm Lan nổi hứng mua lấy mười mấy đèn quả bóng nhỏ. Đèn này thì ra là lấy giấy màu trắng cắt ra, cẩn thận dán lên quả trám. Từng cụm đèn quả bóng làm từ quả trám nối đuôi với đủ màu sắc và hoa văn khác nhau trông rất đẹp mắt.

“Nếu nàng thích thì cứ mua đi.” Bùi Thận ôm một nắm định gắn lên tóc nàng, ai ngờ Thẩm Lan lại không chịu.

“Ai cũng cài lên tóc thì có gì mới mẻ chứ?” Dứt lời, nàng cầm từng chùm đèn treo lên dải lụa xanh lá cây bên eo.

Bùi Thận buồn cười, cũng để mặc Thẩm Lan treo chùm đèn quả bóng, bướm đội đầu lên váy áo nàng. Một đường dạo tới, y nắm chặt lấy tay nàng không buông, sợ nàng đi lạc mất. Trẩy hội nô nức, người tới người lui tấp nập, chợt thấy có người dựng sân khấu hát tuồng.

“Người cao đi ngắm đèn, chen chúc đến độ phải duỗi cổ ra. Người lùn đi ngắm đèn…” (1)

“Nhị gia có hỉ, ba ngọn đèn. Thi đậu tam nguyên, bốn ngọn đèn. Bốn mùa như ý, năm ngọn đèn……” (2)

Thẩm Lan nghe được bật cười, nghỉ chân một lát rồi vừa nhịn cười vừa bước lên phía trước. Bên này thậm chí còn ồn ào náo động hơn sân khấu ban nãy.

“Tiên sinh đừng hát truyện Tạ Tiểu Nga nữa! Đổi cái khác đi! Cái khác đi!”

“Đừng đá cầu thế Phật đỉnh châu nữa, đá thế tiễn đao quải đi.”

“Tên đá bình đằng trước kia, đừng choán chỗ người ta nhảy lộn nhào chứ!”

Thẩm Lan qua hai con phố, chen vào trong đám người, xem nhảy dây, đá cầu, múa rối bằng gậy, nuốt đao phun lửa……

Nàng bị Bùi Thận dắt tay vừa đi vừa ngẩng đầu nhìn.

Đèn cung đình, đèn bạc, đèn pha lê, đèn kéo quân, đèn bình phong, đèn chuế châu, đèn da dê, đèn cá chép, đèn Hà Thần …… Chỉ mỗi hai con phố này đã bày nhiều vô số, có thể đếm được không dưới trăm loại đèn.

“Mấy ngày trước nghe tri phủ Hàng Châu nói cửa hàng Lâm thị ở Tiền Đường làm một cái đèn bánh xe khổng lồ, cao đến mấy trượng. Nàng có muốn đi xem thử không?”


Bùi Thận vừa nói xong, hai người liền đi ngang qua một chiếc đèn ngao sơn không biết do ai làm. Hai con rồng vàng ngậm đèn ngọc lượn vòng, thần phật vờn quanh, phát ra ánh sáng kì ảo.

Còn có mấy tiểu nhị mặc áo quần ngắn lấy giấy hồng óng ánh treo lên đèn ngao sơn, bên trên có đề dòng chữ “Tiệm vàng Lý gia ở phố trước tặng một chiếc đèn ngao sơn.”

Thẩm Lan không nhịn được mà bật cười, thì ra là à.

Bùi Thận cũng cười, vừa cười vừa dắt Thẩm Lan tiến về phía trước. Vừa đến phường Phong Ninh, hai người chợt thấy ngọn núi bằng đèn cao đến mấy trượng, với hàng chục ngàn chiếc đèn lồng được treo trên hơn chục cọc tre cao chót vót. Nào đèn cá chép, đèn con cua, đèn sư tử ……

“Cao quá.” Thẩm Lan ngẩng đầu khen ngợi. Thì ra ở lầu ba của quán rượu kế bên, người hầu trà vẫn đang lấy gậy dài để tiếp tục treo thêm đèn lên ngọn núi kia.

Bùi Thận thấy nàng nhìn chiếc đèn con cua vài lần, y mỉm cười nói với tiểu nhị mặc áo xanh kế đó: “Gỡ chiếc đèn con cua kia xuống đây.”

“Bẩm công tử, đèn này phải đoán trúng câu đố chữ thì mới được lấy.” Nói đoạn, hắn giơ gậy lên móc chiếc đèn con cua xuống.

Thẩm Lan sán lại gần, thấy trên đèn viết câu đố rằng: “Ỷ lan càn, đông quân khứ dã. Thiếu hoa gian, hồng nhật tây trầm.”

Bùi Thận đọc qua đã đoán được đáp án là chữ “môn”, y quay sang cười hỏi Thẩm Lan: “Nàng đã đoán ra chưa?”

Thẩm Lan suy nghĩ một lát, cười nói: “Có phải chữ “môn” không?” (門)

Bùi Thận gật đầu cười khanh khách: “Thật là thông minh.”

Hiếm hoi mới nghe người này nói vài câu dễ nghe, tâm trạng Thẩm Lan hết sức thư thái, vui vẻ cầm lấy đèn con cua, tò mò lắc tới lắc lui.

Bùi Thận thấy thế, trêu nàng: “Người ta đều thích nào đèn hoa sen, đèn tiên nhân, lắm quá thì cũng đèn cá chép, đèn như ý là cùng. Nàng lại đi thích đèn con cua?”

Thẩm Lan lắc qua lắc lại chiếc đèn, cũng cười: “Con cua thì có gì không tốt chứ? Tràn trề sức sống, dũng cảm kiên cường.”

Bùi Thận nghe xong, vậy mà cũng gật gù hùa theo: “Thế thì nàng nên lấy một chiếc đèn rùa đen mới đúng.” Cầu cho nàng cũng như rùa kia khỏe mạnh an khang, sống lâu trăm tuổi.

Thẩm Lan khịt mũi một tiếng, cho rằng y chê cười mình nên không thèm để ý tới, đang chuẩn bị bước về phía trước, ai ngờ Bùi Thận cầm cây quạt chỉ về phía chiếc đèn kéo quân chạm bạc trên cao, cười hỏi: “Đèn rùa đen thì không có, vậy có thích chiếc kia không?”

Thẩm Lan ngẩng đầu nhìn lên, thấy ngọn đèn kéo quân kia chủ yếu dùng bạc điêu khắc thành, tua rua bốn góc đều được chạm bằng bạc. Gió nhẹ thổi qua, tua rua lung lay hệt như thật. Bốn bức tường đèn đều vẽ chân dung các mỹ nhân, dưới ánh nến nhảy múa, các mỹ nhân uốn lượn, cá ngoi rồng lặn hết sức sống động.


“Đẹp.” Thẩm Lan lẩm bẩm.

Bùi Thận nghe nàng khen đẹp, ngay lập tức định bảo tiểu nhị gỡ đèn xuống, bỗng lại bị Thẩm Lan kéo kéo ống tay áo, chỉ về phía xa.

Bùi Thận nghi ngờ nhìn về phía nàng chỉ tay, thấy có một sĩ tử mặc lan sam sai tiểu nhị đọc câu đố trên ngọn đèn kéo quân kia.

Tên tiểu nhị thấy nhiều công tử tiểu thư đều đang nhìn chằm chằm ngọn đèn chạm bạc này, thế là chắp tay thi lễ, cao giọng nói: “Các vị già trẻ mời nghe cho kỹ. Câu đố của đèn này đó là Nhân nhân giai đái tử chiêm mạo, quân thật tân lai chuyển nhất quan, môn trạng tống hoàn vương giới phủ, lộ công thân thượng bất tằng hàn. Đáp án là tên của bốn người.”

Mọi người nghe xong câu đố, tiếng bàn tán vang lên xôn xao, nhưng vẫn chưa ai tìm ra được đáp án.

Sĩ tử mặc lan sam lúc nãy bảo tiểu nhị đọc câu đố, bây giờ liên tục liếc nhìn thiếu nữ đứng cạnh, dáng vẻ đoán chừng không tìm được đáp án để lấy đèn tặng cho nàng. Hắn nôn nóng đến độ vò đầu bứt tai, dù vậy vẫn cố tỏ vẻ bình tĩnh.

Thẩm Lan buồn cười, níu lấy ống tay áo Bùi Thận khẽ nói: “Yểu điệu thục nữ, quân tử hảo cầu. Ngài cho người khác một cơ hội đi.”

Bùi Thận cười nhạo: “Hắn cầu thục nữ của hắn, ta cũng có thục nữ ta muốn cầu. Đều phải tự dựa vào bản lĩnh của chính mình thôi.”

Thẩm Lan hơi giật mình, lại nghe Bùi Thận cao giọng nói: “Đáp án phải chăng là Trọng Trường Thống, Tư Mã Thiên, Tạ An Thạch, Ôn Ngạn Bác, đúng không?”

Tên tiểu nhị mở đáp án ra nhìn, thấy quả đúng là bốn người này. Tuy tiếc đứt ruột, hắn cũng chỉ đành lấy ngọn đèn kia xuống mang ra.

Thẩm Lan tay trái cầm đèn con cua kiểu con nít, tay phải cầm đèn chạm bạc lộng lẫy mỹ miều. Thấy bốn phương tám hướng đều là những ánh mắt hâm mộ, lòng nàng khó tránh khỏi thấy buồn cười.

Sĩ tử mặc lan sam thấy đèn chạm bạc bị người khác cầm đi, cắn môi nhanh tay cầm một ngọn đèn cá chép quay sang tặng cho thiếu nữ.

Thiếu nữ nắm khăn tay ném về phía hắn, rồi lại liếc nhìn hắn một cái, sau đó chui vào trong đám đông. Sĩ tử hân hoan hớn hở vội nhặt khăn tay lên, co chân đuổi theo.

Bùi Thận thấy vậy, cầm quạt chọt chọt trán Thẩm Lan: “Người kia chỉ dùng một chiếc đèn cá chép thô sơ tầm thường đã đổi được chiếc khăn tay. Ta giúp nàng thắng một chiếc đèn chạm bạc đẹp thế này, nàng định lấy gì tặng lại cho ta đây?”

Thẩm Lan liếc nhìn y một cái, cầm chiếc đèn con cua đưa cho Bùi Thận. Lúc này mới rảnh tay cầm một cái đèn quả bóng nhỏ trên eo đưa cho y.

“Thưởng cho ngài.”

Bùi Thận kinh ngạc bật cười: “Nàng có đến mấy chùm mà chỉ cho ta một cái, có phải hơi keo kiệt không chứ?”

Hai mắt Thẩm Lan lúng liếng: “Ngài tặng ta một ngọn đèn, ta đưa ngài một quả bóng. Lấy một đổi một, sao lại là keo kiệt?” Nói đoạn, nàng lấy lại đèn con cua, thong thả dạo bước về phía trước.

Bùi Thận vừa cười vừa cất đèn quả bóng vào tay áo, đuổi theo nàng nói: “Hôm nay tri phủ Hàng Châu định đốt pháo hoa, nhẩm tính canh giờ chắc cũng sắp rồi đây.”

Y vừa dứt lời, Thẩm Lan liền nghe thấy từng tiếng nổ lớn “Đùng! Đùng! Đùng!”.

Nàng xoay người lại, ngẩng đầu trông thấy giữa màn đêm là vô vàn những đóa thủy tiên bừng nở, trắng nhạt pha vàng, sống động hệt như thật.


Đầu tiên là thủy tiên tháng giêng, rồi đến hoa đào tháng hai, sơn trà tháng ba…… Cho đến mai đỏ tháng mười hai đua nhau nở rộ.

Đèn đuốc sáng trưng, pháo hoa đầy trời, sao rơi như mưa.

Những ánh sao ấy phản chiếu ánh sáng lấp lánh vào trong đôi mắt Thẩm Lan. Bùi Thận nhìn nàng, đáy lòng thốt nhiên cảm thấy một cảm giác đủ đầy, vững lòng hơn bao giờ hết.

Xem xong trận pháo hoa, Thẩm Lan đã cảm thấy mỹ mãn, nhếch môi cười hỏi: “Còn gì để chơi nữa không?”

Bùi Thận cầm tay nàng cười khanh khách: “Đi tới đằng trước nữa sẽ gặp cổng Võ Lâm. Có muốn tới cổng sờ đinh không?”

Thẩm Lan hơi giật mình, tò mò hỏi: “Đây là phong tục gì thế?”

Bùi Thận nhìn nàng một cái, sau đó mỉm cười nói: “Trên cổng thành có nhiều cây đinh cũ bằng đồng. Chữ đinh trong cây đinh (釘) đồng âm với chữ đinh trong con cái (丁), ngụ ý cầu con cái cho phụ nữ.”

Nụ cười trên khuôn mặt Thẩm Lan vụt tắt. Nàng cúi đầu ngắm chiếc đèn chạm bạc, nhàn nhạt nói: “Sờ đinh gì chứ, chỉ là mê tín mà thôi.”

Thấy nàng không hề có chút mong đợi nào như những người phụ nữ khác, dường như không muốn sinh con cho mình, lòng Bùi Thận hơi có không vui, lạnh mặt nói: “Nàng cớ sao không muốn đi?”

Thẩm Lan ngẩn người hồi lâu, sau đó cố ý chọc vào chỗ đau của y: “Sinh đứa con gái thì cũng thôi. Lỡ như là con trai, Bùi đại nhân chẳng lẽ muốn có con cả mà lại là con thứ sao? Ngài không phải sợ gia đạo không yên à?”

Bùi Thận đã sớm ngẫm xong việc này, bấy giờ khoanh tay thong thả đáp: “Những gia đình như chúng ta tuy nói là thừa kế tước vị, nhưng suy cho cùng, vị trí thừa kế cũng chỉ có một. Tất cả những đứa con trai trong nhà, không luận xuất thân đích hay thứ, ai cũng phải dựa vào chính mình. Nếu hai ta có con trai, cứ bảo nó lo đọc sách thi cử, tự mình xây dựng tương lai là được.”

“Ta không muốn.” Tất thảy niềm hân hoan Thẩm Lan có nãy giờ đều tan biến đâu mất, nàng cũng lạnh nhạt nói: “Sinh con ra rồi, cả đời này đều chẳng thể gọi ta một tiếng “Mẹ”.”

Thẩm Lan dứt câu, cầm đèn chạm bạc đưa cho Bùi Thận: “Trả lại cho ngài.” Nói rồi, nàng cầm lấy đèn con cua của mình, quay lưng bỏ đi.

Ủng hộ admin bằng 1 click vào đây: link mã giảm giá sàn S

Áo đối khâm Thẩm Lan mặc: link mua tại đây

Áo choàng nhung đỏ: link mua tại đây

Chú thích:

Tầm 2020 có một nhóm bạn đã phục dựng lại đèn con cua truyền thống của Việt Nam, tham khảo ảnh tại đây

Ăn mặc và trang điểm của phụ nữ Trung Quốc cổ đại trong các dịp lễ tham khảo tại đây (tiếng Trung)

1+2: Hai câu trích trong vở hí kịch Vợ chồng ngắm đèn

Đôi nét về con đích và con thứ: con đích là do vợ cả sinh ra, có quyền lợi tuyệt đối về việc thừa kế chức tước, tài sản và được ưu tiên phân bổ nguồn lực trong gia đình. Con thứ là do vợ lẽ sinh ra, nói là vợ lẽ, nhưng những người này không được tính là vợ (thê), mà là bậc dưới từ thiếp trở xuống sinh ra. Con thứ không được ưu tiên thừa kế và phân bổ nguồn lực trong gia đình. Ngoài ra ở Trung Quốc cổ đại, các con thứ sẽ gọi mẹ cả là mẹ, còn mẹ ruột thì gọi bằng chức danh (ví dụ phu nhân hoặc di nương). Ở Việt Nam thì mình chưa đọc thấy tư liệu về vấn đề này. Chi tiết hơn về con trưởng đích tham khảo tại đây (tiếng Việt)