Trên Hành Tinh Khỉ

Con Zira đưa tôi đi thăm công viên khá thường xuyên. Ở đó thỉnh thoảng tôi gặp con Cornelius và chúng tôi cùng bàn bạc về bài diễn văn tôi sẽ đọc trước đại hội. Ngày ấn định càng tới gần càng làm tôi đau đầu. Con Zira nói với tôi rằng mọi chuyện sẽ qua một cách tốt đẹp. Con Cornelius rất nôn nóng, nó cho rằng cần nhanh chóng làm tôi được công nhận và được giải phóng để nó có thể nghiên cứu tôi sâu hơn...Trước thái độ của tôi, nó biết là lỡ lời nên sửa lại là để cộng tác với tôi.
Hôm đó, con Cornelius vắng mặt, con vượn cái đề nghị tôi đi thăm vườn thú cạnh công viên. Tôi rất muốn đi xem biểu diễn một loại hình nghệ thuật nào đó hoặc đi thăm viện bảo tàng, nhưng những nơi giải trí cao cấp đó vẫn còn cấm không cho dắt người tới. Qua sách báo, tôi có một vài khái niệm sơ sơ về nghệ thuật của loài khỉ. Tôi đã xem những phiên bản của các tác phẩm cổ điển, tranh chân dung những con khỉ nổi tiếng, cảnh đồng ruộng, tranh khỏa thân về những con khỉ cái dâm dật xung quanh có một con khỉ con có cánh tượng trưng cho thần ái tình đang bay, tranh chiến trận vẽ từ thời kỳ còn chiến tranh trong đó có những khỉ đột dữ tợn mặc đồng phục lòe loẹt. Loài khỉ cũng có trường phái ấn tượng và một số họa sĩ cận đại đã vươn tới trường phái trừu tượng. Tôi phải kín đáo xem những tranh này trong cũi dưới ánh sáng của chiếc đèn con Zira cho mượn, còn những trò chơi diễn ra ngoài trời thì có thể xem công khai. Con Zira đã đưa tôi đi xem một trò chơi giống như bóng đá của chúng ta và một trận đấu kiểu như quyền Anh. Trận đấu giữa hai con khỉ đột làm tôi rùng mình. Tôi cũng được xem một cuộc thi điền kinh trong đó những con vượn dùng sào bật lên tới những độ cao rất lớn. Qua báo chí, tôi biết khỉ chúng rất than phiền về hiện tượng vay trả giữa các đội bóng và tiếng còi thiên lệch của trọng tài để nhận được nhiều đào của đội thắng. Tôi hỏi con Zira thế nào là vay trả thì nó giải thích là hai đội giao hẹn với nhau thắng trên sân khách và thua trên sân nhà. Tôi thấy khán giả máy móc tới mức khá ngu: chúng vẫn kéo nhau tới sân vận động rất đông để xem các trận đấu mặc dù đã biết trước tỉ số. Sau mỗi trận đấu, các báo thi nhau trương ra các tiêu đề như tiếng còi thiên lệch, tiếng còi bạc tỷ... nhưng khán giả vẫn tới sân để xem các trọng tài đó tiếp tục cầm còi.
Tôi nhận lời đi thăm vườn thú. Ngay từ đầu, chẳng có gì làm tôi ngạc nhiên. Thú ở đây rất giống thú ở Trái Đất. Có họ mèo, họ da dày, họ nhai lại, họ bò sát và họ chim. Nếu tôi thấy một con lạc đà ba bướu hoặc một con lợn lòi có sừng tựa như sừng hoẵng thì cũng chẳng ngạc nhiên hơn những gì tôi thấy trên hành tinh này.
Sự ngạc nhiên của tôi chỉ bắt đầu khi tới khu dành cho con người. Tôi nghĩ con Zira nhất định sẽ phải hối hận vì đã dẫn tôi tới đây. Thực ra, nó đã can ngăn tôi nhưng vì quá tò mò nên tôi cứ khẩn khoản cho tới khi nó phải nhượng bộ.
Chiếc cũi đầu tiên chứa ít nhất năm mươi người gồm đàn ông, đàn bà, trẻ con. Họ đứng đó để mua vui cho đám khỉ con hiếu kỳ. Đám khỉ này cuống cuồng, nhảy nhót, xô đẩy nhau lung tung, làm đủ trò bông đùa.
Đúng là một trò trong đó mỗi người cố gắng làm cho bọn khỉ con ném trái cây hoặc bánh cho mình. Những thứ này tôi thấy bọn khỉ con mua của một cụ khỉ cái bán ở cổng công viên. Đám người, người lớn cũng như trẻ con, trèo lên lưới để tranh miếng mồi. Khi miếng mồi rơi vào giữa đám đông, đám người liền xô đẩy, cào cấu, giật tóc nhau. Họ phát ra những tiếng the thé của thú vật nổi giận.
Một số người, điềm tĩnh hơn, không dự vào cuộc tranh giành. Họ đứng xa hẳn ra nhưng vẫn gần mắt lưới. Khi thấy một khỉ con thò tay vào túi, họ chìa tay ra vẻ cầu khẩn. Con khỉ con này, nếu quá nhỏ, thường sợ hãi lùi lại. Thế là cha mẹ nó hoặc những đứa bạn lớn tuổi hơn chế nhạo nó cho tới khi nó lẩy bẩy trao tận tay miếng mồi cho người đó. Sự có mặt của một con người ngoài cũi làm cả đám người lẫn đám khỉ tham quan ngạc nhiên. Đám người ngừng nhộn nhạo nhìn tôi nghi ngờ, nhưng thấy tôi đeo cổ dề và khinh khỉnh từ chối quà của bọn khỉ con vờ vịt chìa ra nên họ dần dần không để ý tới tôi nữa. Lòng ham muốn của loài sinh vật này làm tôi nhói tim và cảm thấy xấu hổ khi thấy hình hài mình y hệt như họ.
Những lồng khác cũng diễn ra cảnh hạ tiện như vậy. Đang bị dắt đi và trong lòng như chết thì tôi như ngạt thở vì kinh ngạc. Ngay trước mặt tôi, lẫn trong bầy người là người bạn đồng hành, người lãnh đạo và linh hồn chuyến đi, vị giáo sư Antelle nổi tiếng. Hóa ra ông ta cũng bị bắt như tôi và bị bán cho vườn thú.
Sự vui mừng thấy lại giáo sư làm tôi ứa nước mắt. Nhưng tôi rùng mình ngay khi thấy điều kiện sống của nhà bác học. Nỗi xúc động của tôi chuyển dần thành nỗi đau đớn khi thấy hành xử của giáo sư y như những con người ở đây. Tôi buộc phải tin vào mắt mình mặc dù nghĩ rằng không thể như thế được. Ông ta không tranh giành với những người khác nhưng chìa tay qua song cũi với nét mặt nhăn nhó của kẻ ăn xin. Hành xử của ông không tương xứng một chút nào với thân phận thực của ông. Một con khỉ nhỏ cho ông ta một trái quả. Nhà bác học cầm trái quả, ngồi khoanh chân và ăn ngấu nghiến, vẻ thèm thuồng nhìn kẻ bố thí như mong đợi một hành động hào hiệp nữa. Tôi lại khóc khi nhìn thấy cảnh đó. Tôi giải thích khe khẽ cho con Zira sự xúc động của mình và định lại gần giáo sư nhưng con khỉ cái kiên quyết kéo lại. Vào lúc này, tôi chẳng thể làm gì được cho giáo sư, và trong một lúc xúc động, suýt nữa gây ra một vụ tai tiếng tai hại có nguy cơ làm tan vỡ kế hoạch.
- Sau đại hội, - Con Zira nói khi chỉ có hai chúng tôi - khi anh đã được công nhận như một sinh vật có suy nghĩ, chúng ta sẽ lo cho ông ấy.
Tôi thấy nó nói đúng và để cho nó dắt đi. Khi đã ở trong xe, tôi nói cho con Zira biết giáo sư Antelle là ai và tên tuổi ông trong giới khoa học ở Trái Đất như thế nào. Con Zira suy nghĩ khá lâu, sau đó hứa với tôi sẽ tìm cách đưa giáo sư ra khỏi vườn thú. Nó an ủi tôi cho tới khi về tới học viện nhưng chiều hôm đó tôi không chịu ăn.